Genezen doet muziek niet, stimuleren wel

Hoe komt het dat mensen met dementie, wier geheugen steeds slechter functioneert, zich bepaalde muziek nog wel lang herinneren en zich er zelfs anders door gaan gedragen? De Volkskrant schrijft daarover naar aanleiding  van documentaire Het muziekmedicijn (18 september NPO2, 22.20 uur).

Neurobioloog Dick Swaab (80), die zich onder meer voor zijn boek Ons creatieve brein (2016) verdiepte in het effect van muziek op de mens, zegt in zijn werkkamer in het Nederlands Herseninstituut: Wat er gebeurt bij alzheimer kun je vergelijken met de ouderwetse reorganisatieregel: degene die het laatst komt, vliegt er het eerst uit. ‘Bij alzheimer is sprake van een vervroegde en versnelde veroudering van het brein, dat in het laatste stadium weer terug is waar het begon.’

Muzikaal geheugen begint vroeg

Een kind registreert rond de 24ste week van de zwangerschap al muziek, zegt Swaab in de Volkskrant. ‘Als een zwangere moeder steeds naar diezelfde stomme tv-serie kijkt die steeds met diezelfde stomme tune begint, kunnen baby’s daar zo’n vier weken na de geboorte nog op reageren. Het muzikale geheugen ontstaat al heel vroeg; vandaar dat het pas heel laat verdwijnt.’ Een mens neemt eerder muziek waar dan dat hij iets ruikt of ziet. Muziek bereikt bovendien heel veel hersengebieden, zegt Swaab.

Iets opengebroken

In de documentaire Het muziekmedicijn zegt een van de geïnterviewden dat het lijkt of bij haar vader door de muziek iets wordt ‘opengebroken’ waardoor hij weer toegang heeft tot andere herinneringen. Maar van een genezende werking is geen sprake, zegt Swaab. ‘Dat lijkt misschien zo omdat ze opleven bij het horen van muziek, met name die uit de tijd waarin ze adolescent waren. Maar zodra de muziek stopt, is het effect weg.’

Niet voorkomen, wel uitstellen

Genezen doet muziek dus niet; stimuleren wel. Swaab: ‘Toen ik begon met alzheimeronderzoek, viel me op dat sommige hersencellen te midden van alle destructie prima blijven functioneren. Dat zijn de cellen die hard werken, en dat heb ik geparafraseerd als use it or lose it: je kunt dementie niet genezen en je kunt het niet voorkomen, maar je kunt het wel uitstellen.’

Ook minder pijn

Muziek is niet alleen een manier om contact te maken met mensen met dementie, muziek vermindert bovendien pijn, zegt Swaab in de Volkskrant. ‘En het activeert het beloningssysteem, althans als je luistert naar muziek waarvan je houdt.’