Maak zelfdoding niet gemakkelijker door gebrek aan goede zorg

“Sommige politici en organisaties zoals de Corporatie Laatste Wil vinden dat mensen met hulp van een dodelijk middel mogen sterven zonder dat een arts hun situatie toetst aan de euthanasiewet. Zij willen dat zelfbeschikking op de dood een recht wordt. Een gevaarlijk politiek standpunt in een tijd waarin zorgverlening steeds minder beschikbaar is.” Dat schrijft Anne Gouweloos (68), psychosociaal begeleider en auteur van het boek ‘Leef onvoltooid! Zinvol en schaamteloos ouder worden.’

“We leven in een land waarin opeenvolgende kabinetten te weinig oog hadden voor mensen die buiten hun eigen schuld niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Mensen die in armoede leven, mensen met een verslaving, dementie of een IQ onder de 85. Dat zijn mensen die vaker dan anderen zorg nodig hebben maar dat niet of onvoldoende krijgen. Al deze mensen wensen een goed en zinvol leven en de overheid heeft de wettelijke plicht het welzijn van haar burgers te bevorderen. Maar wat nu wanneer dat de overheid al decennia niet lukt?

Vanwege lange wachtlijsten in de zorg ontvangen mensen geen of te laat passende hulp of zorg. Daardoor verergeren hun klachten. De overheid is daar deels verantwoordelijk voor. Kijken we specifiek naar ouderen met een onvervulde zorgvraag, dan denken velen dat zij er niet meer toe doen in onze maatschappij. Ouderen willen graag voor zichzelf zorgen maar niet iedereen kan dat meer. Het tv-programma Zembla bracht zo iemand al jaren geleden in beeld: een oude man die graag naar ‘het bejaardenhuis’ wilde omdat hij vrijwel niets meer zelf kon en thuis nauwelijks verpleegzorg kreeg. Maar, bejaardenhuizen bestaan niet meer en alle verpleeghuizen zitten vol. Hoewel ruim 22.000 mensen op verpleegzorg wachten (in 2023, bron: zn.nl) vindt de minister het niet nodig om nieuwe te bouwen. De wachtlijsten worden ondertussen in rap tempo langer want een alternatief is er nauwelijks. Waar kunnen deze mensen dan terecht? De oude man, zo zien we in de uitzending, ligt regelmatig een paar dagen in het ziekenhuis totdat hij weer naar huis wordt gestuurd. Als dat maar regelmatig gebeurt, dan zal hij waarschijnlijk concluderen dat het maar beter is dat hij de volgende dag niet meer wakker wordt. Wat overigens iets anders is dan dat hij dood wil. Liever heeft hij een rustige oude dag, een beter leven, betere zorg.

Wanneer maak jij er een eind aan?

Jaren geleden diende D66’er Pia Dijkstra als individueel Kamerlid een wetsvoorstel in dat 75-plussers hulp bij zelfdoding op hun verzoek zou moeten geven. Er is inmiddels veel gebeurd. De Raad van State was kritisch over het wetsvoorstel, had veel vragen en gaf advies over veel punten waar duidelijkheid over moest komen. Er ligt nu een aangepast voorstel. Daarin staan veel argumenten en praktische punten voor de uitvoering. Maar er staat niets in over wat er in onze samenleving gebeurt wanneer we een recht op zelfbeschikking op de dood introduceren. De oude man die zo graag naar het bejaardenhuis wil, zal op een gegeven moment van iemand (zorgverlener, familielid, overheidscampagne?) te horen krijgen dat er ook een andere mogelijkheid is. Namelijk dat hij hulp bij zelfdoding kan krijgen wanneer hij dat wil. Dus het gebrek aan praktische en lichamelijke hulp die hij nodig heeft, krijgt hij niet maar hij kan wel – vanuit het recht op zelfbeschikking – kiezen voor hulp bij een vroegtijdige dood. Willen wij in zo’n maatschappij leven? Willen we dat zelfdoding onder ouderen geaccepteerd en normaal wordt? Willen dat gepensioneerden op een receptie met oud-collega’s de vraag krijgen: ‘Zeg, wanneer maak jij er een eind aan?’ Want dat kan gebeuren. Iedere wet maakt iets abnormaals normaal.

Maatschappelijk lijden

Maken we van zelfbeschikking op de dood een recht, dan zetten we de deur wagenwijd open voor zelfdoding als gevolg van wat ik noem ‘maatschappelijk lijden’. Onze maatschappij is momenteel niet in staat om alle mensen de zorg te geven die ze nodig hebben. Veel mensen lijden onnodig.

Leven in welzijn is een mensenrecht. De Nederlandse overheid moet dit recht serieuzer in de praktijk brengen en betere maatregelen nemen om het welzijn van de burgers te vergroten. Daarin past geen wet die hulp bij zelfdoding mogelijk maakt. Want met een keuze voor het recht op zelfbeschikking op de dood, bevorder je het welzijn niet, maar steek je de mens die hulp en zorg nodig heeft, een mes in de rug. Dat is de keerzijde van de vrije keuze die een aantal politieke partijen nastreeft. Het is een naïeve gedachte dat iedereen in vrijheid voor de dood kan kiezen. Een recht op zelfbeschikking op de dood is levensgevaarlijk voor mensen die geen vrije keuze kunnen maken. Vrijwel elk mens wil blijven leven. Dat is een natuurlijk gegeven. Zelfs in barre omstandigheden willen de meeste mensen zich niet van het leven beroven. Laten we de overheid dus vooral aanspreken op maatregelen die het welzijn bevorderen. Laten we onvoltooid leven, elkaar steunen en een beetje leuk en zinvol ouder worden.”