Erfenis makkelijke prooi mantelzorgers

Op hoge leeftijd besluit de dementerende Johanna haar vermogen na te laten aan haar buurman en mantelzorger Alfons. Follow the Money ontdekte dat Alfons ook een aanzienlijk deel van de erfenis van een andere buurvrouw opstreek. Johanna’s familie probeert via de rechter haar testament nietig te laten verklaren.

Deskundigen noemen het aanvechten van een testament meestal kansloos. ‘Een procedure is kostbaar, je bent zo drie jaar verder en in de regel blijft het testament gehandhaafd,’ zegt Wilbert Kolkman, hoogleraar erfrecht en familievermogensrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Bewijslast gigangtisch

‘De bewijslast is gigantisch,’ stelt advocaat Ineke Koele, gespecialiseerd in internationaal erfrecht. Dat heeft te maken met de poortwachtersfunctie van de notaris; die moet bij het opstellen van een testament inschatten of iemand wilsbekwaam is. ‘In ons rechtssysteem wordt te veel waarde en bewijs toegekend aan de mening van de notaris omtrent de wilsbekwaamheid van de testateur,’ vindt Koele.

Zoveel leed gezien

‘Achteraf lukt het vaak niet om wilsonbekwaamheid aan te tonen,’ zegt ook Philip Scheltens, hoogleraar neurologie en directeur van het Alzheimercentrum Amsterdam, tegen Follow the Money. Hij maakte als deskundige diverse rechtszaken mee waarin nabestaanden de bewijsvoering niet rond kregen, omdat medische gegevens ontbraken of artsen die – vanwege hun beroepsgeheim – niet prijsgaven. ‘Ik heb zoveel leed gezien.’

Façade ophouden

Een notaris is wettelijk verplicht om in te schatten of een testateur wilsbekwaam is. Bij gerede twijfel – bijvoorbeeld als iemand tekenen van dementie vertoont – moet de notaris een arts inschakelen. Zo’n inschatting is niet eenvoudig; zelfs voor gespecialiseerde artsen kan het moeilijk zijn om een goede beoordeling te maken. ‘Bij dementie spelen allerlei verschijnselen die niet gelijk zichtbaar hoeven zijn,’ zegt hoogleraar neurologie Philip Scheltens. ‘Mensen kunnen een fantastische façade ophouden.’

Aardig begin

In 2006 stelde de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) het Stappenplan Wilsbekwaamheid op. Daarin staat een lijst indicatoren die erop kunnen wijzen dat iemand niet, of verminderd, handelingsbekwaam is. Hoogleraar Scheltens noemt het stappenplan een ‘aardig begin’, maar merkt dat notarissen het in de praktijk vaak niet toepassen. ‘Ik zou zeggen: doe wat is voorgeschreven door de beroepsgroep en verwijs bij de geringste twijfel door naar een gespecialiseerde arts.’